4.Inleiding tabellen met relatiecodes

Inleiding tabellen met relatiecodes

Bij het toekennen van relatiecodes zijn de volgende uitgangspunten zeer belangrijk:

De terminologie in de publicatie is niet bepalend, maar de functie van de betreffende persoon, familie of organisatie voor de publicatie! Oftewel, wat is de feitelijke rol geweest? Het is dus raadzaam om bij het kiezen van relatiecodes niet louter af te gaan op de termen in de publicatie, maar tevens goed te kijken naar de toelichting op de relatiecodes.

Binnen RDA wordt een onderscheid gemaakt tussen 'creator' en 'contributor' als algemene aanduidingen voor de zwaarte van een rol. Zie voor nadere informatie: RDA - Hoofd- en niet-hoofdverantwoordelijkheid. Dit betekent dat bepaalde relatiecodes uitsluitend mogen worden gehanteerd als de betreffende auteur de 'zwaarte' van 'creator' of van 'contributor' heeft. Dit impliceert dat als bij een bepaalde relatiecode is aangegeven dat deze uitsluitend bedoeld is voor 'creators', dat deze relatiecode niet mag worden toegekend aan personen, families en corporaties die een 'contributor' zijn. Dit geldt uiteraard ook andersom. Dit impliceert in diverse gevallen een verandering van de tot nu toe (oktober 2014) gevolgde praktijk!

Hoeveel relatiecodes voeg je toe als een bepaalde persoon, familie of instantie verschillende rollen heeft ten aanzien van een bepaalde publicatie? Bijvoorbeeld een editor van een feestbundel die ook als contributor een bijdrage levert in de vorm van een hoofdstuk. Of de schrijver van een boek die zelf de illustraties verzorgt? In dergelijke situaties neem je minimaal de belangrijkste op. De relatiecode is herhaalbaar binnen een kmc.

We hebben hieronder enkele praktische voorbeelden uitgewerkt.

Author / Auteur (aut) en Contributor / Bijdrager (ctb)

De term 'author' met de relaticode 'aut' mag uitsluitend worden gebruikt als de betreffende persoon, familie of corporatie de rol van 'creator' heeft. Heeft een 'auteur' bijgedragen aan een publicatie, maar slechts als 'contributor', dan mag de relatiecode 'aut' dus niet toegekend worden, maar wel 'ctb' met de betekenis 'Contributor'.

Voorbeeld

3000 Jan@Jansen$aut$
4000 @Amsterdam / Jan Jansen

In dit geval draagt Jan Jansen hoofdverantwoordelijkheid.

Voorbeeld

3000 Jan@Jansen$aut$
3011 Piet/de@Vries$aut$
4000 @Rotterdam / door Jan Jansen en Piet de Vries

Jan Jansen en Piet de Vries zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de publicatie als 'creator'.

Voorbeeld

3000 Jan@Jansen$aut$
4000 @Den Haag / tekst Jan Jansen

In dit geval draagt Jan Jansen hoofdverantwoordelijkheid.

Voorbeeld

3000 Jan@Jansen$aut$
3011 Piet/de@Vries$aut$
3012 Marie@Pieterse$aut$
3013 Anneke@Vermeulen$aut$
3014 Karel/de@Bakker$aut$
4000 @Eindhoven / Jan Jansen, Piet de Vries, Marie Pieterse, Anneke Vermeulen en Karel de Bakker

De personen Jan Jansen, Piet de Vries, Marie Pieterse, Anneke Vermeulen en Karel de Bakker zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het geheel. Zij vallen daarom allen onder de categorie 'creator'.

Voorbeeld

3011 Jan@Jansen$edt$
3012 Piet/de@Vries$ctb$
3013 Marie@Pieterse$ctb$
3014 Anneke@Vermeulen$ctb$
3015 Karel/de@Bakker$ctb$
4000 @Arnhem / redactie: Jan Jansen ; auteurs: Piet de Vries, Marie Pieterse, Anneke Vermeulen en Karel de Bakker

De publicatie staat onder redactie van Jan Jansen. De personen Piet de Vries, Marie Pieterse, Anneke Vermeulen en Karel de Bakker hebben ieder afzonderlijk een gedeelte geschreven, dus niet gezamelijk. Zij vervullen dus een rol als 'contributor', in dit geval de rol van bijdrageschrijver.

De verdubbelingen in kmc 3013, 3014 en 3015 zijn optioneel.

Photographer / Fotograaf (pht) en Illustrator / Illustrator (ill)

De term 'photographer' met de relaticode 'pht' mag uitsluitend worden gebruikt als de betreffende persoon, familie of corporatie de rol van 'creator' heeft. Maar heeft een 'fotograaf' bijgedragen aan een publicatie in een ondergeschikte, dan is hij een 'illustrator'. Dan mag de relatiecode 'pht' dus niet toegekend worden, maar wel 'ill' met de betekenis 'Illustrator'.

Artist / Kunstenaar (art) en Illustrator / Illustrator (ill)

'Kunstenaar' is een ruim begrip. Tekenaars bijvoorbeeld worden tot de 'kunstenaars' gerekend, maar uitsluitend als de betreffende persoon, familie of corporatie de rol van 'creator' heeft Heeft een 'tekenaar' bijgedragen aan een publicatie in een ondergeschikte rol, dan is hij een 'illustrator'. Dan mag de relatiecode 'art' dus niet toegekend worden, maar wel 'ill' met de betekenis 'Illustrator'.

Voorbeeld

3000 Jan@Jansen$aut$
3011 Kees/de@Vries$ill$
4000 @Groningen / tekst Jan Jansen ; illustraties Kees de Vries

Voorbeeld

3000 Jan@Jansen$aut$
3011 Kees/de@Vries$ill$
4000 @Leeuwarden / Jan Jansen ; met tekeningen van Kees de Vries

De ene keer wordt gesproken over een illustrator, de andere keer over een tekenaar. In beide situaties wordt de relatiecode 'ill' gebruikt met de betekenis 'illustrator'. Oftewel, in deze en andere situaties dient men op zoek te gaan naar een synonieme of verwante term die de functie het beste weergeeft, los van de gebruikte formulering in de publicatie.

De schrijver van de tekst van een stripverhaal wordt vaak aangeduid met de schrijver van het scenario of de scenarioschrijver. Daarnaast is de tekenaar verantwoordelijk voor de illustraties. Als beide functies over verschillende personen zijn verdeeld, krijgt de tekenaar relatiecode 'art' met de betekenis 'kunstenaar' en de schrijver van het scenario krijgt relatiecode 'aut' met de betekenis 'auteur'. Als de tekenaar en de auteur van het scenario dezelfde persoon zijn, wordt geadviseerd om beide relatiecodes te gebruiken. Zowel de relatiecode 'art' als 'aut' worden gehanteerd als er sprake is van 'creators'. Gezamenlijk zijn zij verantwoordelijkheid voor de publicatie.

Voorbeeld

3000 Marten@Toonder$art$$aut$
4000 Een @vastberaden heer / Marten Toonder

Voorbeeld

3000 Luc@Jacamon$art$
3011 @Matz"$aut$
4000 @Volharding / tekeningen: Luc Jacamon ; scenario: Matz
4201 Vertaald uit het Frans

Voorbeeld

3000 Régis@Loisel$art$$aut$
3011 Jean-Louis@Tripp$art$$aut$
3012 François@Lapierre$clr$
4000 De @vrouwen / scenario en dialogen Régis Loisel & Jean-Louis Tripp ; tek. Régis Loisel & Jean-Louis Tripp ; inkleuring François Lapierre
4201 Vertaald uit het Frans

Voorbeeld

3000 Xavier@Coste$art$$aut$$clr$
4000 @Egon Schiele / scenario, tekeningen en inkleuring: Xavier Coste
4201 Vertaald uit het Frans

Compiler / Samensteller (com) en Editor / Redacteur / Bezorger / Tekstuitgever (edt)

De relatiecode 'com' met de betekenis compiler/samensteller duidt op een 'creator'. Vervult een 'samensteller' slechts in een ondergeschikte rol, dan is hij een 'editor' (edt).

Filmmaker / Filmmaker (fmk) en Film director / Fimregisseur (fmd)

De relatiecode 'fmk' met de betekenis filmmaker/filmmaker duidt op een 'creator'. Als er sprake is van een ondergeschikte rol, dan is hij een 'film director/fimregisseur' (fmd).

Adapter / Bewerker (adp), Editor / Redacteur / Bezorger / Tekstuitgever (edt) en Translator / Vertaler (trl)

Bij het toekennen van relatiecodes is de terminologie in publicaties niet bepalend, maar de functie van de betreffende persoon of organisatie voor de publicatie!

• "Bewerkt naar de nieuwste inzichten". In dit geval ligt de relatiecode 'edt' voor de hand.
• "Bewerkt naar de film". In deze situatie wordt 'adp' gebruikt. De Engelse toelichting op relatiecode 'adp' (adapter) luidt: "A person or organization who 1) reworks a musical composition, usually for a different medium, or 2) rewrites novels or stories for motion pictures or other audiovisual medium." Dit betekent dat deze relatiecode alleen gebruikt mag worden als er sprake is van bewerkingen van muziek of t.b.v. film e.d.!
• "Bewerkt naar het Duits". Als met 'bewerkt' in feite 'vertaler' wordt bedoeld, dan wordt de relatiecode 'trl' gehanteerd.

Narrator / Verteller (nrt)

De persoon die een luisterboek voorleest, wordt beschouwd als een verteller met de bijbehorende relatiecode 'nrt' (narrator). Als de voorlezer ook de auteur (aut) van het boek is, wordt geadviseerd om beide relatiecodes te gebruiken.

De relatiecode 'stl' met de betekenis van 'verhalenverteller' (storyteller) wordt in deze gevallen in principe niet gebruikt.

Other / Overig (oth)

In de omschrijving van deze relatiecode staat: "A role that has no equivalent in the MARC list." Het advies is om deze code in principe niet te gebruiken bij nieuwe invoer, maar te laten staan bij records die in het GGC zijn ingelezen.

Functies in publicaties waar 'assistent' voorstaat

Wat wordt de relatiecode bij functies waar 'assistent' voorstaat, zoals assistent editor? Als de persoon de functie van editor heeft, dan wordt deze persoon als editor beschouwd en krijgt hij de bijbehorende relatiecode, d.w.z. 'edt'.

Congressen

Welke relatiecode geef je aan een congres, wanneer niet duidelijk is of de organiserende instantie auteur, editor, uitgever of alleen sponsor is? Als de naam van een congres op de titelpagina staat, dan is dat niet automatisch de creator. Als niet uit de publicatie op te maken valt wat de rol is geweest, dan wordt volstaan met een algemene annotatie.

Voorbeeld

4201 Titelpagina vermeldt: <congresnaam>

Op de naam van het congres wordt een gewone verdubbeling gemaakt in kmc 3161.

Welke relatiecodes kunnen in de kmc's 560X en 562X worden gebruikt?

In een aantal gevallen kan de relatiecode 'dpc' met de betekenis van 'depicted', 'afgebeelde' worden gebruikt. De definitie van depicted is: "An entity depicted or portrayed in a work, particularly in a work of art." In andere of twijfelgevallen wordt er geen relatiecode toegevoegd. Bovendien vertegenwoordigen kmc 560X (persoon als onderwerp) en kmc 562X (corporatie als onderwerp) impliciet al een rol, namelijk onderwerp van de publicatie.

Relatiecodes bij corporaties (en personen e.d.) gerelateerd aan het 'uitgeven' van een publicatie

De meest voorkomende relatiecodes die worden toegekend aan corporaties, zijn waarschijnlijk:

isb (Issuing body / Uitgevende instantie) en wordt gebruikt als er sprake is van inhoudelijke verantwoordelijkheid voor het uitgeven van het document.

pbl (Publisher / Uitgever) en wordt gebruikt als er sprake is van verantwoordelijkheid voor het (fysieke) uitgeefproces.

rpy (Responsible party / Verantwoordelijke partij) en wordt gebruikt als er sprake is van juridische verantwoordelijkheid voor de inhoud van het document.

Het zijn afzonderlijke functies, die elkaar niet overlappen of insluiten. Elk van deze relatiecodes legt een bepaald accent. Dit betekent dat een combinatie van bovenstaande relatiecodes aan personen en corporaties mag worden toegekend.

Ook kan in bepaalde situaties de volgende relatiecode worden toegekend: cph (Copyright holder / Copyrighthouder).